ХАНДЫН КЫЗЫ

Телегейи тегиз, бары жокко бийлик кылып турган бир атактуу кан болот.
Анын бир акылдуу кызы болот. Сөздөн сөз чыгып олтуруп, кыз атасына «жакшы болмок миң күндө да, жаман болмок бир күндө» дейт. Анда эч кимдин айтканына көнбөгөн, өз билгенин бербеген кан ачууланат. Кантип эле миң күн жакшы болуп жүрүп, бир күндө жаман болуп калсын. Андай кыйын экенсиң, сени баягы «туурук таманга» берейин, ошону миң күндө жакшы кылып алчы, — дейт да, өмүрүндө жакшылык көрбөгөн, айткан сөзгө көнбөгөн, жыңайлак жүрүп, эти күйүп «туурук таман» аталган, бир бечарага кызын берип жиберет. Кыз ага кайгырбастан, күлүп-жайнап «туурук тамандын» үйүнө барат. Короонун ортосунда чалдыбары чыккан бир там турат. Тегерегине чөп-куурайлар өскөн, өмүрүндө шыпырылбаган, көрсө көңүл айныган ушундай жаман там.
Кыз келер менен: «Мен сиздин кабарыңызды алда качан билем, атайы сиз
менен бирге тиричилик кылууга келдим. Өлбөсөк турмушту улап кетербиз. Мен үй ичиндеги кызматты кылайын, сиз сырттагы кызматты кылыңыз. Менин да алып келген эчтекем жок, убакыт өткөрбөй жумушка киришели. Сиз барып бир көтөрүп отун алыңыз да, базарга алып барып сатып, келишинче ун жана бир-эки татым туз алып келиңиз» дейт. Анда «туурук таман» таң калган бойдон айтканын аткарууга жөнөп кетет. Ал жөнөп кеткенден кийин чалдыбардын жыртык-тешигине кесек коюп, ылай менен шыбап бүтөйт. Үй ичин абдан тазалап, шыпырып, чөптөн оруп келип кийиз ордуна салат. Эшиктин алдын дагы айнектей кылып тазалап коёт.
Үйдү тазалагандан кийин короодон куурай жыйнап, от жагып суу ысытып
даярдап турат.
Күн батар ченде айткандарын аткарып «Туурук таман» келет. Аны сууга
киринтип, чачын алдырып, «туурук таманды» аябай тазалайт. Алып келген
унунан жакшылап оокат жасайт. Эртеси күнү дагы отунга жиберет.
Анда дагы көбүрөөк отун сатып, тамактын артканына жибек, ийне ала кел деп
тапшырат. Андан кийинки күнү кездеме ала кел деп тапшырат. Кийинки күнү
отун алып келгенче, жоолук, кол жоолук сайып коёт. Анан аларды саттырып
күндөн-күнгө оокаттары оңолуп, тыңый беришет. Үй турмушун оңоп алгандан
кийин, жоолук сайган акчасынан арткан акчаларын жыйнап жүрүп, бир күнү
«туурук таманга» мындай деген тапшырма берип базарга жиберет: «Базарга
барсаң бир чолок куйрук боз куш, бир чолок куйрук көк ат жолугат. Экөөн тең
сураганын берип алып кел» дейт. «Туурук таман» кыздын айтканындай кылат да, куш менен атты алып келет. Кыз аларды таптап кулпунтуп коёт. Шумкар илгир, тулпар жорго болот.
«Туурук таман» куш салып, сайрандай баштайт. Күндөрдүн биринде «туурук
таман» туруп мындай дейт:
«Сен үй тиричилигин курсаң, мен сырттан аракет кылып дүнүйө тапсам
болбойбу» дейт. Анда кыз: «Жакшы болот, жол азыгыңды камдайын, калаадан
чыккан кербендерге кошул, атыңды минип, кушуңду кондуруп алып ошолор
конгон жерге кон. Жолдогу чөлдө бир кудук бар, ал «барса келбес кудук» деп
аталат. Андан суу алып чыгууга эч ким макул болбойт. Мен алып чыгам дегин
дагы, аркан байлатып алып түш. Түбүнө жеткен кезде эки ургаачы, бир эркек:
«Ким сулуу» деп талашып жаткан болот. Анда: «Суу берсеңер, мен чечип берем» деп айткын. Алар макул болушат. «Сулуу, сулуу эмес, сүйгөн сулуу, ар кимдин алганы өзүнө сулуу» деп айткын».
Ошентип айтсаң алар суу беришет. Сууну кербендерге берсең алар жүктөгөн
мүлктөрүнөн берет да, соода кылып келесиң.
«Туурук таман» аялынын айтканындай кылат. Ал сууну ал алып чыкканда
кербендер таң калышат. Анткени ал кудукка түшкөн киши кайра чыкпасын
билүүчү эле. Жигиттин эсен чыгып жана аларды суу менен камсыз
кылгандыгына өтө ыраазы болгондуктан, ал жүз төөлүү кербендер ортодон үч
төөнү жүктөрү менен жигитке беришет. Жигит кербендер менен барып, соода,
кылат, дагы аябаган көп байлык менен үйүнө кайтат.
Ошентип байып алышкандан кийин, калаадан издеп жүрүп, эң биринчи
усталарды таап, так падышанын үйүндөй жай салдырып, ар бир үйдүн эшигинин алдына: «Жакшы болмок миң күндө, жаман болмок
бир күндө» деген сөздү жаздырат. Камылгасы бүткөндөн кийин, аялы күйөөсүн падышанын уу кыла турган жерине жиберет да, мындай деген тапшырма берет.
— Падыша жолукканда атың менен кушуңа кызыгат да сурайт, аларыңды
бербе, өзүң конокко чакыр. Ал сенден мурун чакыра турган болсо «тон жакасынан кийилет» сиз кан болгондуктан биринчи мен чакыруум керек деп айт. Бир жарым болуп келиңиз де.
Жигит ууга чыкканда аялынын айтканынын баары туура келет. Кан менен
жолугушканда аялы айткандардын бардыгын аткарат. Кан терең ойго түшөт,
барбайын десе ат менен кушка ошончолук кызыгат. Экинчиден, бир жарым болуп келиңиз дегени дагы сырдуу, айткан күнү барайын деп сөз берет.
Кан үйүнө баргандан кийин вазирлерин чакырып алып бир жарым киши
деген эмнеси деген суроону берет. Вазирлер ойлонуп отурушуп: «Аялыңызды да алып жана 150 киши менен баралы» дешет. Ошентип — айткан күнү келишет.
Коноктордун ар бирин бирден үйгө кийирип, аябай сыйлайт. Конок күткөнү
кандыкынан да артып кетет. Чогулуп отурушкандан кийин, ар бир үйдүн
эшигине жазылган: «Жакшы болмок миң күндө, жаман болмок бир күндө» деген жазууну окушат. Кандын оюна кызы түшүп катуу уялат. Ал кызына чоң алкыш айтып, кандыгын күйөө баласына берет. Ошентип, жакшы аял жаман эркекти миң
күндө жакшы кылып, кандык даражага жеткирген экен.