ЖООМАРТТЫК

Мурунку өткөн заманда бир падыша болуптур. Анын кырк вазири бар экен.
Бир күнү падыша:
— Жоомарттык мал менен болобу же баш менен болобу? — деп вазирлеринен
кеп сурайт.
— Жоомарттык мал менен болот да, малы жок болсо кантип жоомарттык
болот, — дешет вазирлер.
— Жоомарттык мал менен болсо да силерде, дүйнө да силерде, үчөөң биригип
бир падыша элге той бергиле. Тоюңар кырк күндө тарасын — дейт падыша.
Ушуну менен той башталат экен. Тойду башкарган үч вазир болду. Той аяктар
күнү падыша думананын киймин кийип, башына күлө кийип, колуна аса таяк
алып, ийнине куржун салып, ак уруп биринчи вазир башкарып жаткан тойго
барат. Вазир көрүп: «Думанага кайыр алып чык!» деп, үйдөгүлөргө айтат. Тойдун түрлүү тамагынан табакка салып чыгышат. Думана куржунуна салып алып, экинчи вазир башкарып жаткан шаан-шөкөткө барат. Ал дагы думананы үйгө киргизбестен, кайыр садагасын берип сырттан жөнөтөт. Думана үчүнчү вазирге барат. «Үү» деп кайыр-садага сурап, үйгө конуп кетүүнү суранат. Бирок вазир:
«Үйдө төрө, мырзалар бар. Сен жатууга орун жок» деп жөнөтөт.
Ошондо думана караңгы киргенине карабастан көчө менен жүрүп отуруп, бир
кемпир менен баланын кара алачыгына дуушар болот.
Бала сыртка чыгып, думананы көрүп: «Думананы үйгө кондуралыбы?» деп
энесине айтат. Энеси: «Макул, айланайын, думана болсо үйгө кийир» дейт. Думана үйгө кирет. Бала бир байга үч жылы малай жүрүп, ошо күнү үйүнө акысына он кой алып келген экен. Бала энесине:
— Конокко бир кой соёлу — дейт. Энеси макул болуп коюн союшат. Ошондо
думана:
— Мага эки эле бөйрөгү керек, башка этин жебейм — дейт.
— Эки бөйрөккө да тоёбу! Андан көрө он койдун баарын соёюн. Жыйырма
бөйрөк болот, деп бала койлорунун баарын союп, думанага 20 бөйрөгүн берет.
Думана ак батасын берип, конбостон жүрүп кетет.
Эртеси кан өзүнүн падышалык таажысын кийип, той башкарып узаткан үч
вазирин чакыртып:
— Тойду кандай тараттыңар. Бай, кедей кылып бөлгөн жоксуңарбы? Тойго
думаналар келдиби? Жакшы коноктоп узаттыңарбы? — деп сурайт.
— Тойду абдан жакшы өткөрдүк, келген коноктордун баарын бирдей көрдүк.
Думаналарга кайыр-садага, чапан берип узаттык. Абдан ыраазы болуп кетишти,— дейт вазирлери.
— Менин байлаткан он коюм бар эле. Түндө жок. Уурдаган ууруну таап
келгиле — деп вазирлерине буюрат. Вазирлери чапкылап акыры базарга
барышат. Он койдун этин жаңыдан сата баштаган баланы көрүшүп, «падышанын коюн уурдаган ушул экен» деп, аны падышанын алдына алып келишет.
— Кой табылды. Ууруну алып келдик — дейт вазирлери. Бала малай жүрүп үч
жылдык эмгегине он кой алгандыгын, үйүнө жаңы эле келгенде бир думананын келгендигин, ага он коюн союп бөйрөктөрүн бергендигин айтат. Падыша вазирлерине баягы кайыр садагасын көрсөтүп «ушуларды тааныйсыңарбы?» дейт.
Вазирлер: «Биздин дасторкондон берилген жемиштер турбайбы. Думана
тойго келгенде бергенбиз» дешет. Ошондо падыша өзү думана болуп барганын,
коноюн десе «төрөлөр, мырзалар бар, үйгө батпайсың» деп, кондурбагандарын
айтып: «Жоомарттык мал менен болот бекен, же баш менен болот бекен?
Жоомарттык баш менен болот » мына деп вазирлерине көрсөткөн экен. Он коюн бир думанага бүт сойгон бала жоомарт, деп вазирлерин уят кылган экен. Падыша ошондо баланы биринчи вазир кылып алыптыр.