ЖЕКЕ ТАЗ МЕНЕН ЖЕТИ ТАЗ

Илгери бир жеке таз жана жети таз бар экен. Жети таздын жети кара торпогу,
жеке таздын жалгыз кара торпогу, жети таздын жети энеси, жеке таздын жалгыз энеси бар экен. Жеке тазды жети таз жеткен жерден жердеп жекелеп уруп, тазын сүрүп койчу экен.
Жеке таз ушул жети таздан кантип кутуларын билбей жүрдү. Бир күнү бир
байдын баласы жети өгүз айдап келе жатыптыр. Жеке таз: «Ой, байдын баласы
жети өгүздү кайда айдап барасың? деди. «Кайтарып жүрөмүн, жеке таз баатыр» деди.
«Байдын баласы, ушул жети өгүзүңдү сайып мелдешесиңби? Мен жердин
мээсин, ичеги кардын чыгара муштайын» деди. «Макул» сен ошондой кылсаң,
жети өгүзүмдү берейин, антелбасаң, сен мага эмне бересиң?» деди алиги байдын
баласы. «Анда мен баш отум менен кул болуп берейин» деди таз. «Сен эртең дагы өгүзүңдү ушундай кайтарып кел, эртең мушташалы» деди. Байдын баласы «макул» деп жеке таз менен убадалашып кетти. Жеке таз жалгыз торпогун сойду, дагы мээсин алып, бир жерге, ичеги-кардын алып, бир жерге көөмп, этин үйүнө
илип койду. Эртеси баягы байдын баласы өгүздөрүн жайып чыгып келди. «Кана эми, жеке таз баатыр, жердин мээсин, ичегисин чыгара муштаймын дебедиң беле, муштагын» деди. Жеке таз ары-бери кайсалап туруп, анан мээ көмгөн жерди катуу муштады эле, мээ чыкты, ичеги көмгөн жерди муштады эле, ичеги чыкты.
Баягы жерден байдын баласынын жети өгүзүн мелдешке алып койду. Жеке таз
жети өгүздү айдап алып кечинде баякы жети тазга келди. Аны көргөн жети таз: «Ээ жеке, таз баатыр, бул өгүздөрдү кайдан алып келдиң деп сурашты. «Ой баякы жалгыз торпогум гана, ошону союп жети бөлүп жерге көөмп, ар бириң бирден өгүз болуп тур десем эле, жети өгүз болуп калышты» деди.
Жеке таз кетип калгандан кийин: «Атаң көрү, биз деле жети торпогубузду
союп, ошентсек ар бирибиздики жетиден өгүз болсо көп эле өгүз болбойбу»
дешти. Анан баягы торпокторун союп, жетиге бөлүп коюп, «өгүз бөлүп тур» десе эчтеке жок. Жетөө жети торпогунан айрылып, жеке тазга келип: «Сен эмне бизди алдайсың?» деп уруп, тазын ташка сүрүп, өгүздөрүн тартып алып, жетөөнү жетөө бөлүп алды.
«Ай атаңдын көрү, буларга дагы эмне кылсам экен» деп жеке таз ойлонуп
калды. Анан бир күнү бир байдан «көмүр жүктөп алайын» деп, бир төөсүнүн
күчүн сурап алып кандын ордосуна барды. «Ой жеке таз баатыр, тартынып
жүргөнүң эмне?» деп ордодогу кыздар сурады. «Ой, бул кандын алтын, күмүшү
ушундай сейилдикке арттырып койду. Ар кайсы жерге барып жүргүн деди» деп жооп берди.
«Ой, баатыр, көрсөтсөң көрөлүк, ал кандын алтын, күмүшү кандай болот
экен?» деди кыздар. Анда жөкө таз: «Кой көрсөтпөймүн, көрсө көмүр, күлсө күл
болуп калат» деди. «Кой баатыр, көрсөтсөң күл, көмүр болсо бизде деле алтын,
күмүш бар, ошондой биз деле салып беребиз» деп болбой жатып түшүрдү.
Көмүр жагын чечти дагы, «көрсө көмүр болуп калат дебедим беле? Мына
көмүр болуп калыптыр. Эми эмне кылам?» — деп алаканын шак коюп, көчүгүн жерге так коюп ыйлап калды эле, баягы кыздар шылдыңдап күлүштү. «А күлүп койдуңар, эми биягы күл болуп калды, мени өлтүргүлө, эми мени жуткула» деп эле ыйлай берди. Анан баякы кандын кыздары көмүр жагына алтын, күл жагына күмүш салып артып берип, жеке тазды кетиришти.
Алтын менен күмүштү төөгө артынып алып, жеке таз баягы жети тазга келди.
Жети таз: «Ой, жеке таз баатыр, бул артынып жүргөнүң эмне?» деп сурашты. «Бул артынып жүргөнүм алтын менен күмүш». «Аны кайдан алдың?» дешти. «Муну кандын кыздарынан алдым, баягы жаман алачыгымды өрттөп жиберип, күлүн бир жагына көмүрүн бир жагына артынып: «Күлгө күмүш, көмүргө алтын бересиңерби? десем эле берди» деди. «Кана, баатыр алтын, күмүшүңдү көрсөтчү?» дешти. Жети таздын көрүп көөнү жайланды. «Биз дагы ушундай кылалы» деп, алачыктарын өрттөп, жетөө жети өгүзүнө артып алып, кандын кыздарынын ордосуна жөнөштү. Кандын кыздарынын ордосуна баргандан кийин кыздар чыгып: «Жети таз, бул эмнеңер?» деп сурашты эле, «күлгө күмүш, көмүргө алтын бересиңерби?» дешти. «Булар жинди болгонбу?» деп, кыздар таздарды кармап алып тазын сүртүп кое беришти.
Жети таз кайта келип: «Сен калп айтыптырсың» деп жеке тазды карсылдатып
сабап алтын, күмүшүн тартып алышты.
Жеке таз: «Атаңдын көрү, булар мени, ар качандан бир качан уруп жүрүп жок
кылмак болду, буларды бир жолу өлтүрүп жаным тынбаса болбойт» деди.
Бир күнү жеке таздын энеси өлүп калыптыр. Энеси өлгөндөн кийин, бир
байдын атынын күчүн сурап минип, энесин кымкап менен жаап өңөрүп алып,
кандын кыздарынын ордосуна барды.
— «Ой, жеке таз баатыр, бул өңөрүп жүргөнүң эмне?». «Бул кандын кызы,
сейилдикке өңөртүп жүрөт» деди, жеке таз. «Бизге көрсөтчү, жеке таз баатыр»
деди кыздар. «Ой, кокуй, атым азоо үркүп жыгып кетет, өлүп калса кандын
кызынын кунуна калбаймынбы?» деди.
«Ой, өлүп калса, бизде деле кызга жарагыдай кыз бар, алып кел, көрөбүз»
дешти. «Ай, силер ар качан эле ушинтип каласыңар, эми атым үркүп өлтүрөт»
деди, жеке таз. Анда кыздар: «Ой, түгөнгүр, өгүнү деле алтын, күмүшүңдү төлөп бербедик беле, өлсө төлөп берели» дешти. Анан баягы кыздар тегеректеп келип түшүрө турган болгондо, жеке таз согончогунда бир шибегеси бар экен, теминип-теминип койгондо эле ат мөңкүп-мөңкүп келип, аны көтөрүп урду.
«Атаны кокуй, наалат күн ай, кандын кызы өлүп калды, эми эмне арга кылам?» деп жеке таз боздоп ыйлай берди. «Кой, эми буга бир кыз берели» деп, ордодогу кыздан бир кыз беришти. Жеке таз энесин бир жерге көөмп коюп, кызды өңөрүп алып, жети тазга келди. «Ой, жеке таз баатыр, бул өңөргөнүң эмне?». «Бул өңөргөнүм кандын ордо кызы, энемди өлтүрүп алып, «өлүү кызга тирүү кыз бересиңерби?» десем, энемди алар алып калып, ушуну берди» деди.
«Атаңдын көрү, биз деле энебизди өлтүрүп алып, ошентип барып бирден
катын алып алсак болбойбу» дешти, дагы жетөө жети энесин өлтүрүп алып:
«Өлүү кызга тирүү кыз бересиңерби?» деп кандын кыздарынын ордосуна
барышты. Кыздар кармап алып: «Өлүү кызга тирүү кыз дагы берүүчү беле?» деп, тазын сүртүп, бетин тытып кое беришти. Андан ыза болуп келген жети таз: «Сен бизди алдап энебизди өлтүрттүң, өзүбүздү ургуздуң», дешип жеке тазды өлтүрмөк болушту. Жеке таздын мойнуна сыйыртмак салып токойдун четиндеги чынар терекке сүйрөп барып чытырата таңып, өрттөш үчүн өздөрү отунга кетишти. Ошол учурда сур жорго минген, суусар тебетей кийген, бир көзү сокур, алдында айдаган отуздай чаар аты бар байдын баласы келатат. Аны көрө коюп байланган чынарды сүзгүлөп; «Көзүмдү бер, көзүмдү бер» деп жеке таз кыйкырат. Байдын баласы таңыркап токтой калат. Ошондо гана жаңы көрө калган болуп: «Ой бай, болгур көзүм ордуна келиптирби, карап койчу» дейт.
«Көзүңүз ордунда эле турат, эмне болду эле? дейт. «Эмнеси курусун, көзүм
кыйшайып көрбөй калган, эми көрө түштүм, касиеттүү чынар деген эле» дейт.
«Ой айланайын аке, менин дагы көзүм сокур, бир жардам кыл? Жеке таз
кыйылгансып туруп: «Болуптур эми, менин кийимимди кий, аркан менен таңып коем, бир чай кайнамда көзүң оңолот. Теректи үч жолу: «Көзүмдү бер, көзүмдү бер?» деп үч жолу сүз» дейт. Жеке таз байдын баласын терекке таңып, кийимин кийип, жоргону минип чаар жылкыларды айдап жолго түшөт.
Ал аңгыча жети таз отун көтөрүп жетип келишет да теректин түбүнө отунду
үйүп өрттөй баштайт. — Өл курган таз — дешет.
— Ой, айланайын акелер мен ал эмесмин, байдын уулумун аман калтыргыла,
сураганыңарды берейин ,— деп байдын баласы жалбарат.
— Ии, куусун мунун дагы алдаган турасың, — деп болбой коюшат. Чучуктай
чыңырып жатып бай баласы күйүп бүтөт. Анын күлүн кудукка салып көңүлдөрү куунак жети таз, жеке таздын катынын алып келелик деп, үйүнө келсе жеке таз суусар тебетейди кийип төрдө отурат. Үйдүн тегереги толгон чаар жылкы. Жети таз айран таң калат.
— Ой, жеке таз баатыр, кайдан?
— Ээ, кайданды эмне кыласыңар. Мен силерге ыраазымын. Силер мени өрттөп
күлүмдү салбасаңар мындай бай болбойт элем. Кудуктун түбү толгон мал, чоң
энеме жолуктум. Силердин чоң атаңар салам айтты.
— Эми биз кантип жолугабыз, аларга, — деп жети таз жалбарды.
— Иттен арзан, колдоруңарга узун чырпык алып кудукка салсаңар чырпык
айланса, чакырганы, анда шар кире бергиле.
Жети таз колдоруна узун чырпык алып кудукка барышат. Эң улуусу кудукка
түшкөндө колундагы чырпык айланып кетет. Бизди чакырып жатат деп
калгандары сууга кирет. Ошентип, жеке таз айла-амал менен душмандарынан
кутулган экен.