МАНАТ

Бир падыша аял алам деп өзүнө караштуу элдин бойго жеткен кыздарынын
баарын чакыртып, «үч ооз табышмак айтам, тапканыңарды аялдыкка алам. Эгер таппасаңар башыңарды алдырам», — деп табышмакты айтат:
Биринчи табышмагы: «Ачуунун эң ачуусу эмне?»
Экинчи табышмагы: «Жамандын эң жаманы эмне?»
Үчүнчү табышмагы: «Таттуунун эң таттуусу эмне?»
Кыздар үйлөрүнө барат.
— Ачуунун эң ачуусу эки киши урушса, же чатак көп чыкса ошол болот.
— Жамандын эң жаманы — эл катары оокат кыла албаса ошол болот.
— Таттуунун эң таттуусу кант менен набат. Андан башка таттуу барбы? —
дешти кыздардын ата-энелери.
«Падыша, табышмактын чечилиши туура эмес» — дейт. Анда кыздар
убайымдан ыйлап бара жатканда бир кедей чалдын Манат деген кызы:
— Мен табамын. Мени падышага алып баргыла. Баарыңарды өлүмдөн
куткарамын. Мага сүйүнчү бергиле, — дейт.
Эртеси кыздар менен кошо Манат да падышага келет.
— Ким тапты, табышмакты? — деп падыша сурайт.
Ошондо бир кыз айтат:
— Манат деген кедейдин кызы табамын дейт. Башкабыз табалбадык, — дейт.
— Кана, айтчы, — дейт падыша.
— Суроочу жерде туруп сурайт, жооп берүүчү такка чыгып жооп берет, — деп
Манат айтат.
Падыша макул болот. Манат такка чыгып, падыша айткан табышмакты эл
алдында айтып берүүсүн сурайт. Падыша кыздарга берген үч табышмагын айтат.
Манат мындай деп жооп берет:
— Ачуунун эң ачуусу өзүңдөй падыша болот. Бирөөнү өлтүрүүгө, өкүм кылууга
жарайсың.
— Жамандын эң жаманы — өлүм.
— Таттуунун эң таттуусу — асыл жан. Өлбөсөк деп тилейбиз.
— Энди сен табышмакты таптың. Сени мен алам. Эртең атаңды жибер. Калың
алсын. Бүрсүгүнү өзүңө араба жиберем — дейт падыша.
Эртеси Манаттын атасы падышага келет. Падыша чалга тамак берип тойгузуп,
бир тоок, кырк жумуртка берет.
— Үйүңө алып бар. Кызыңа айткын эртең бастырып, бүрсүгүнү тоок менен 40
балапанды алып келсин. Болбосо кызыңдын башын аламын, — дейт падыша.
Чал ыйлап үйүнө барат.
— Ата, эмне ыйладың? — деп Манат атасынан сурайт.
— 40 жумуртканы бастырып, бүрсүгүнү 40 балапаны менен тоокту алып
келсин, — дейт. Ошого ыйлап келдим, — дейт атасы.
Кыз амалын табабыз деп тоокту союп атасы экөө жеп ,алды.
Эртесинде бир чөйчөк тарууну жоолукка салып падышанын ордосуна барат.
— Эмне келдиң аксакал, — дейт падыша.
— Ээ, мен бир жаман иш кылдым. Тоок колумдан чыгып качып кетти. Кызым
жумуртканы басып жатат. Сизге мынабу тарууну берип жиберди. Эртең айдап,
бүрсүгүнү бышырып кап-капка салып даярдап турсун тооктун балапандары ачка өлүп калат, — деп таруусунун уругун берген экен чал.
Падыша сөзгө жыгылып, увазирин чакырып, кыздын атасына акча берет.
— Эртең араба жиберем, кызың келсин, — дейт падыша.
Кыз келет. Нике кыйып, аялдыкка алат.
Күндөрдүн биринде:
— Ээ, Манат, үй мүлктү сен бил. Өрттөп жиберсең да өз эркиң. Мен падышалык ишти билейин. Падышалык ишти кандай кылсам өзүм билейин. Жакшы кылсам, жаман кылсам, өзүм билем, — дейт падыша.
Манат макул болот. Үч жыл турмуш сүрүшөт.
Күндөрдүн биринде Манаттын көчөсүндөгү бир абышка бооз бээсин минип
бир ЖЯКК9 баратып жол боюнан түшүп бээсин чалдырат. Чал уктап калат. Бээси тууйт. Жол менен бара жаткан бир арабаны ээрчип кулун кетип калат. Бээ кишенеп чалды ойготот. Чал бээсинин тууп койгонун көрөт. Кулуну ээрчип
бараткан арабаны кууп жетип:
— Ай, балам, кулунуң арабаны ээрчип баратат, деп эмне үчүн мага бир ооз
айтпадың? — дейт, чал.
— Сенин бээң тууса, бээңдин жанында турбайт беле. Менин арабам тууган. Бок
жебей кет, — дейт арабанын ээси.
Экөө чатакташып падышага келет.
— Сен бээңди мындай тарт, сен арабаңды мындай тарт. Кимин ээрчисе кулун
ошонуку — дейт падыша.
Арабаны ээрчип көнүп калган кулун арабаны ээрчип кете берди.
Анан чал Манаттан акыл жардам сурамакчы болуп ага барат.
— Кулунумду арабакечке алып берип койду. Балдарымды кандай кылам? —
дейт чал.
— Мен падышанын өкүмүнө киришпейм. Убадабыз бар, — деди Манат.
Чал жалооруйт.
— Балаңыз барбы бешиктеги, — деп Манат сурайт:
Чал:
— Бар, — дейт.
— Эмесе аке балаңызды алып аялың менен падышага кел, — деди Манат.
Чал баланы көтөрүп, аялы баланы меники деп падышага арызга келет.
— Он ай, көтөрүп омурткам сыздаган баламды чалым бербей жатат. Эмчегим
жарылып өлгөнү жатам — дейт аял.
Чал артынан кирип келет.
— Эмнеге бербей жатасың баласын?
— Бул катын тууса берет элем. Теректин жаракасынан этеги чыгып турган
нерсени тартып алсам ушу бала экен. Терек тууган баланы аял талашып жатат, — дейт чал.
— Жыгач да бала туучу беле, бок жебей бергин, — деди падыша.
Падышанын бул сөзүн угуп турган аял чалдын колунан баланы жулуп алып,
кетип калат. Анда чал олтуруп:
— Ырахмат жыгач да бала туучу беле деп менин колумдагы баланы алып
бердиң. Араба кулун тууйт беле? Араба кулун тууйт, — деп сиз деле бээм тууган кулунду арабакечке алып берип койбодуңбу? — дегенде падыша сөзгө сынып, увазирин чакырып кулунун арабакечтен алдырып берет.
Падыша ушул акылды ким айтып берди? — деп ойлоп чалды чакыртып
сурайт.
— Чал өзүм ойлогом, — деп айтпай жашырат.
Падыша чылгый төөнүн терисине оротуп, тамдын
үстүнө чыгартып коёт. Тери ката баштаганда чал сары зил куса баштайт.
— Айтайын, айтайын, — деп чал жалынат.
— Ким айтты? — дейт падыша.
Чал: Манат айткан дейт.
Ошентип падыша сөзгө сынат. Аялына жини келип чакыртат.
— Сени менин падышалык ишиме кийлигишпе, — дедим эле. Бир чалга сөзгө
сындырдың. Эми үй мүлкүңдөн каалаганыңды алып кеткин, — деди падыша.
Аялы айтты:
— Өлтүрбөгөнүңүзгө ыраазымын, бирок эки кесе көжө кылайын экөөбүз
бирге отуруп ичели, анан кетейин, — деди.
Падыша макул болду.
Манат көжө кылып, падышага берчү көжөгө уктай турган бир дарыны салып
коёт. Падыша ичип бүтөрү менен уктап калат. Манат бир сандыкка төшөк салып, падышаны ичине бекитип, увазирин чакырып:
— Падыша мага бир сандык берди, — деп арабакечке сандыкты салдырып
үйүнө келди. Падышаны сандыктан чыгарып төшөккө жаткырып жанында Манат отура берди.
Падыша ойгонуп:
— Биз кайдан келдик? — деди.
— Биз үйдөн келдик. Үй мүлкүңдөн эмне керек болсо ошону ал дедиңиз.
Сизден башканын кереги жок экен, сизди алып келдим, — дейт Манат.
— Эч ким көргөн жокпу? — деди падыша.
— Сандыкка салып келдим. Эч ким көргөн жок сизди — деди.
— Эмесе сиз менен өмүрлүк жолдош болоюн, — деп падыша үйүнө алып барды
Манатты. Ошентип экөө түбөлүккө бирге өмүр сүрүп калышты.