АЛТЫН КУШ

Илгери бир абышканын үч уулу жана бир чоң түп алмасы бар экен. Ар жылы
анын мөмөсүн жеп, абышка жашарып турчу экен. Бир жылы быша элек кезинде ошол алмасын белгисиз бирөө келип жеп кетет. Келерки жылы абышканын улуу баласы күзөтүп отуруп, түн ортосу ченде уктап калып, жегизип жибериптир.
Андан кийин ортончусу күзөтүп, ал дагы уктап калат. Абышка үчүнчү жылы
кичүү баласына кайтартат, ал уктабастан, куурай ойноп отура берет. Бир убакта алтын куш келип алмага конуп, алманы жей баштайт. Бала акырын барып, канаттан алганда куш учуп кетип, бир канаты үзүлүп, колунда калат. Бала эртеси атасына куштун бир канатын алып келди эле, атасы: «Канатын таапсыңар, эми өзүн тапкыла» дейт. Кушту издемек болушуп, абышканын эки уулу келишкен ат минип, келишимдүү курал алып жүрүп кетет. Ошондо абышканын кичүү баласы:
«Мен да барамын» деп атасынан уруксат сурайт. Атасы макул болуп, сары
кунанын балага токуп берет.
Бала жүрүп отуруп жол боюндагы кара ташка келип такалат. Кара ташта кара
жазуу турат: «Сол жакка баргандын өзү өлөт, оң жакка баргандын аты өлөт».
Ошондо сары кунанга тил бүтүп: «Өлсөм өлөрмүн, оң жакка бара бер» дептир.
Бала оң жакка түшүп олтуруп бир токойдун ичине киргенде бир бөрү качырып сала берет. Бала аттан түшө качат. Бөрү атты басып калат. Аттан айрылып, бир терекке жашырынып ыйлап отурган балага карышкыр жетип келет. Бала коркуп кетет. Ошондо бөрү: «Коркпо, мен сенин атыңды жедим, эми тилегиңе жеткиремин» деди. «Издегеним алтын куш эле» дейт бала. Анда карышкыр: «Эми сен менин үстүмө минип, көзүңдү жум» деди.
Бала бөрүгө минип, көзүн жумду эле, бөрү нечен тоолорду ашып, бир убакта
«көзүңдү ач!» деди. Бала көзүн ачса, бир шаарга келиптир.
Ошондо бөрү: «Куш мына бул үйдө, акырын барып бутунан албай, канатынан
кармап алып чык» дептир. Бала киргенден кийин карышкырдын сөзүн унутуп, куштун бутунан алса, бутундагы коңгуроосу шылдырап кетип, кандын жигиттери ойгонуп, баланы кармап алышат. Эртең менен канга алып келди эле, кан: «Кушту неге уурдадың?» деди. Анда бала: «Менин атамдын бир түп алмасы бар эле, ошону жеген сайын атам жашарып туруучу эле, кушуңуз үч жылдан бери алманы жеп
кетип, атам ошондон бери карып бара жатат» деди. Кан: «Атаңдын жумушунда жүргөн бала экенсиң, сенин каныңды кечтим ушу жакта бир кандын алтын жалдуу, алтын куйруктуу аты бар, ошону алып келсең, кушту беремин» деди. Бала бөрүгө келип. «Кан бир кандын алтын жалдуу, алтын куйруктуу аты бар, ошону алып келсең, алтын кушту беремин деп айтты» деди.
Анда бөрү: «Коркпогун, үстүмө мин да, көзүңдү жум» дейт. Бөрү бир убакта
«көзүңдү ач!» дегенде бала көзүн ачса, дагы бир шаарга келип калыптыр. Ошондо бөрү: «Кырк сарайдан кийин бир сарай бар, ошол сарайдын ичинде алтын жалдуу ат бар, чылбырдан кармабастан, акырын жалдан алып жетелеп чык» деди. Бала кирип барып карышкырдын айтканын унутуп коюп, чылбырдан жетелеп
алып чыгам деп дагы колго түшүп калат. Эртеси кандын алдына алып барганда бала эмне үчүн келгенин айтты. Анда кан: «Сен бала, атаңдын жумушунда жүргөн экенсиң. Сени жазага тартпайм. Ушул жакта Банча деген кандын бир сулуу кызы бар, ошону алып келсең, алтын жалдуу, куйруктуу атымды беремин деди» деп, бөрүгө айтты эле, анда бөрү: «Дагы үстүмө мин» деди. Бала бөрүгө минип, көзүн жумду. Бөрү жүрүп олтуруп, «ач көзүңдү» дегенде көзүн ачып эки жагын караса, таң сүрүп калыптыр. Ошондо бөрү «сен ала албайсың, эми мен барайын» деп баланы ошол жерге таштап, өзү жөнөп кетти. Кандын кызы эртең менен алдына кырк кыз, артына кырк кыз, оң жагына кырк кыз, сол жагына кырк кыз алып, бак ичине сейилдикке чыккан эле. Бөрү тамдан секирип түшүп, алма жыгачына жашынып туруп, кыздар жанынан өтө бергенде кандын кызын илип кетти.
Жолдо келатып кыз менен бала бири-бирине ашык болуп калат. Бала бөрүгө:
«Экөөбүз айрылбайбыз, ушунун ылаажысын тапсаң экен» деди.
Ошону менен шаарга келишти. Бөрү кубулуп, баягы кыздан да сулуу кыз
болду. Бала канга айткан кызың деп кубулган бөрүнү алып келди эле, кан балага ыраазы болуп, атын берди.
Кыз менен бала андан ары кете беришти. Кан кызды бир үйгө киргизип коюп,
бир убакта жанына барып отурайын десе, кыз жок, карышкыр турат. Кан коркуп чалкасынан кетип, эси ооп калганда карышкыр сыртка чыгып жолуна түшөт.
Аңгыча бөрү кыз менен баланын артынан жете келди, үчөө алтын кушу бар
кандын шаарын көздөй жөнөштү. Жолдо бала бөрүгө: «Бул аттан да айрылгым
келбейт, ушуга бир амал тап» деди. Бөрү: «Макул» деп кубулду да, келишимдүү ат болду. Бала атты канга алып барып берди эле, кан ыраазы болуп, ага алтын
кушун берди. Бала алтын кушту колуна кондуруп алтын жалдуу атты минип,
сулуу кызды алып өз үйүн көздөй андан ары жөнөп кете берди.
Кан ушул күнү уучуларын жыйнап, баягы бала алып келип берген атты минип тоого ууга чыгат. Уучулар бир түзөңгө аттарын тушап коюп, өзүлөрү кийик өңүп кетишет. Алар кетери менен ат болуп кубулган бөрү өз түрүнө келип, тушалган аттардын баарын жеп алып балага жете келет. Үчөө жүрүп олтуруп, баягы баланын атын жеген токойго келгенде токтошуп, бөрү балага бир мурутунан бир
кыл жулуп берип достошуп ошол жерде калат.
Кыз менен бала андан ары жүрүп олтурат. Бир кезде кыз: «Ушул жерде ат
чалдырып, түнөп кетели» дейт. Бала макул болуп, конуп калышат. Экөө уктап
жатканда эки агасы келип: «Атабыз бул тапты, экөөң таппадың, — деп, — бизди жаман көрөт» деп акылдашып, инисин өлтүрүп, кызын, кушун жана атын алып кете беришет.
Бир күнү баягы токойду көздөй жүргөн желден улам бөрү баланын жытын
сезип, ага жетип келет да, досунун өлүгүн каргалар чокуп жеп жатканын көрөт.
Ал жерден бөрү каргалардын пашаасын кармап алып: «Өлбөстүн суусун алып
келгиле, же болбосо коё бербеймин» дейт. Карганын пашаасы каргаларды
өлбөстүн суусуна жиберет.
Алар өлбөстүн суусун оозуна алып жетип келишет. Бөрү карганын төрөсүнүн
канын сууга аралаштырып балага сыйпайт. Бала: «Көп уктап калыптырмын» деп тура келет. Бөрү балага: «Сени агаларың өлтүрүп кетиптир. Менин үстүмө мин, үйүңө алып барып коеюн» дейт.
Барса кызды улуу агасы алганы жатыптыр. Бала: «Үйгө кирип, чоор ойноп
берүүгө уруксат сурап бер» деп, бир кемпирди атасына жиберет. Кемпир тыштан кирип: «Бир бала чоор ойноп берейин, уруксатпы деп жатат» деди. Анда атасы: «Кирсин, балким, менин кичүү баламдын күүсүн ойноор, кирсин» деди. Бала үйгө кирип чоор ойноп берет. Ошондо кыз: «Мени алган бала ушул, бул экөө муну өлтүрүп, мени мында алып келген» деди. Атасы иштин жайын түшүнүп, кызды кичүү баласына алып берди. Бир күнү баягы карышкыр кубулуп дубана болуп балага келди. Бала аны таанып, жакшылап урматтап, коноктоп узатып жиберет.
Абышка жыл сайын баягы алманын мөмөсүн жеп, жылдан-жылга жашарат экен.