ЖАНЕК МЕРГЕН

Илгери өткөн заманда көргөнүн жаза атпаган Жанек деген мерген болуптур.
Ал бир күнү кийик атууга чыгып, бир жерге барганда самаган жерине жетпей
конуп калат.
Уктап жатса, таңга жуук түшүндөгүдөй болуп, бир адам келип: «Жанек, Жанек,
элдин баары кетип экөөбүз эле калдык. Жүрү, бат тур!» деп коюп эле, көздөн
кайып болуп жөнөп кетет.
Жанек чоочуп кетип башын көтөрүп тура калса, жанында киши жок. Жанек
туруп алып, ары-бери басып, эки жакты карап «мени кайып ойготкон экен го» деп таң калат. Атын токуп жөнөйт. Көзүнө кечке бир да нерсе көрүнбөдү. Жанек:
«Мен эмне болуп турам. Түшүмдө киши ойготуп кетсе, күндүз жолум болбосо»
деп, өзүнчө кайгырат.
Кетип бара жатып, кечке жуук бир жерге атын откоруп, эки жакты карап
турса, тоонун башындагы зоонун арасында бир ээр токулган кийик турат, атып жиберсе, таштын жараңкасына кире качат. Жанек кийиктин кирген жерине кошо кирет. Кирип барса бир сулуу кыз: «Алда Жанек ай мени бекер атпадыңызбы?
Эми кантейин аксап калбадымбы? Отуруңуз» дейт. Жанек кыздын сулуулугунан эсинен танып калат. Кыздын караган жагы жарык болуп тургандыгын көрөт.
Үйдүн эки жагында жыбыраган улактар байланып турат. Кыз тура калып,
эчкинин туягынан жасалган идишке Жанекке айран куят. Жанек ичип түгөтө
албайт. «Ичтим» деп кайта берсе, кыз: «Түгөтө ичиңиз» деп аякты албай коет.
Жанек туякка куйган айранды кечке араң түгөтөт. Ал күнү кыз Жанекти
кетирбей кондуруп калат. Көрсө, баягы таңга маал Жанекти ойготуп, кеткен
кайып ушул кыз экен. Эртең менен кыз Жанекке бир жайнамазын берип: «Тиги көрүнгөн кырдын ары жагында дагы эки кыр бар, ошол кырларды ашсаң, бир ээрди желки сары кыз, бир ээрди желки кара кыз келип: «Жанек жездем келиптир, деп тосуп алат» дейт да көздөн кайып болот.
Жанек эки кырды ашып, үчүнчү кырдын башына чыкканда эле, ойдогудай
аппак тигилген үйлөрдү, шарактаган кыз-келиндерди алыстан көрүп таң калат.
Баягы айткан эки кыз келип: «Жанек жездем келиптир» деп эки жагынан жөлөп алып кетишет.
Жанек баягы кайып берген жайнамазды башына коюп кыйшайып отурса,
кыз-келиндер келишип: «Бизди аралап киши келчү эмес эле. Бул адамды ээбиз
жиберген экен го, жайнамазын бериптир» деп өздөрүнчө сүйлөшөт.
Жанек болгон окуяны айтып берет. Ошентип, өргөө көтөрүлүп шаан-шөкөт
менен Жанек баягы кайыптын кызын алат. Барган түнү колуктусу: «Сен таң
аппак атканча кирпик көзүңдү какпай чык, эгер көзүңдү ирмеп койсоң эле,
менден айрылдың?» дейт. Жанек ал түнү таң сүргөнгө чейин уктабай жатып,
аялы таң сүрүп келе жатканда түндүк тартканы эшикке чыгып кетсе уктап калат.
Аялы үйгө кирсе Жанек уктап калган. Кайыптын кызы чыркырап: «Көзүңдү
ирмебе десе, уктап калган тура» деп көздөн кайып болуп көккө учуп кетет.
Эртең менен Жанек көзүн ачса аялы жок. Жанек: «Мени кудай урган экен го,
уктаба дебеди беле, мен айрылган экенмин» деп кайгырып, суунун жээгине
барып, сууга түшүп, жээкте отурса, көктөн чыңырган бир үн чыгат.
Жанек байкап тыңшап калса: «Жанек, Жанек, менин убалыма калдың го,
көзүңдү ирмебе десе, аз калганда сени кудай урдубу» деп кыйкырат. «Эмдиги
жылы так ушул жерге келип этегиңди тос» дейт. Мергенчинин айласы кетип:
«Ушунча жашка чыкканча аялым жок, же балам жок болсо, мага эч нерсе айткан эмес экен го» деп үшкүрүнүп үйүнө кайтат.
Келе жатса, эки коктунун ичи толгон аркар-кулжа, эчки-текелер. Араласа, бир
да бирөө мергенчи деп сезип койбостон жуушап жата беришти. Анда мергенчи:
«Бул жаныбарлар эмне үчүн менден сезденишпейт. Мени кайып колдогон экен.
Бул жаныбарларга тийбеймин» деп, ошол жерге түнөйт да, жуушаган
кийиктердин эң аягындагы бир аксак кийикти атып алып карагайдын түбүнө
барып, этти бышырып жей турган болгондо, аты кошкуруп калды. Аңгыча болбой эки колун тумшугуна каткан бир аял келип, отура кетти. Жанек болсо бычагын кайраштырып койсо баягы аял:
— Болотту да болотко кайрайбы? — деп үн чыгарды.
— Эт жеңиз — деп, Жанек бир кесим эт кесип берди эле, баягы аял жемиш
болуп, жеңине катып жөнөп кетти.
— Токойдо жез тумшук болот дечү эмес беле. Бул мени соо койбойт — деп
ойлоп, Жанек ээр-токумун башына жаздап чепкенин айкарасынан үстүнө жаап киши сыяктуу кылып карагайдын сыныгын жаткырып коюп, отту өчүрүп, мылтыгын октоп, карагайдын башына чыгып кетти. Түндүн бир оокумунда баягы жез тумшук: «Жанек мерген сенсиңби?» деп, кементайды жамынган карагайды мыкчып жыгылды. Жанек мерген: «Менмин» деп атып жиберди.
Жез тумшук бир чыңырды да чала жан болуп, каны чубуруп, үйүнө келет.
Жанек мерген чубурган канды кубалап, из кууп жүрүп отуруп, жез тумшуктун бир таштын жараңкасына кирип кеткенин байкайт.
Караса таштын алдындагы үңкүрдө баягы жез тумшук аял, абышка кемпир
олтурат. Жаралуу аял бутунан кан агып ыйлап жатат.
Жанек мерген үңкүрдүн жараңкасынан туруп баягылардын баарын атып
өлтүрүп, жез тырмактарын кесип алып кайтат.
Антип-минткиче арадан бир жыл убакыт өтүп, баягы аялы айткан суунун
жээгине барып этегин тосуп олтурса, балтайган эркек бала этегине түшөт.
Ал бала баягы алган аялы кайыптын кызынан экен. Жанек баласын багып
жүрүп чоңойтот. Баласы чоңоюп көзгө атар мерген жана акылдуу, балбан болуп, элине кереги тиет. Ошентип, Жанек мерген эл-журту, баласы менен
жыргап-куунап жатып калыптыр.