АКЫЛМАН СЫНЧЫ

Бир адам жолоочу жүрүп келе жатса, жолдон бир киши жете келет да: «Бизден
мурун кеткен из төөнүн изи экен, бир жак көзү сокур экен» дейт. Жолоочу ага
көңүл бөлө бербейт. Андан ары жүрө бергенде: «Бир жагына таруу, бир жагына
буудай жүктөп алыптыр» дейт. Андан ары жүрө бергенде: «Үстүнө мингени кош бойлуу аял экен, артында ээрчиткен куйругу чолок сары ити бар» дейт. Жолоочу: «Сен жинди болсоң керек, буларды кайдан билдиң?» дейт. Анда тиги киши: «Мен жинди эмесмин, шаарга жете баралы, анан менин сөзүмдүн чындыгын өз көзүң менен көрөсүң» дейт. Шаарга жакындаганда «далилдесем болот эле, бирок шашып баратам» деп жөнөп кетет.
Жолоочу жүрүп отуруп, бир кандыкына келип конуп калат. Кан чай
ичилгенден кийин, «алыстан келе жатыпсыз, көргөн билгенден, өйдө-төмөндөн сөз сала отуруңуз» дейт. Анда жолоочу: «Жолдон бир кишиге жолуктум. Жинди десем, жинди эмес, кебете-кешпири кадимкидей, соо дейин десем, жинди кишинин кебин салат, ошого таң болуп отурмун» дейт. Кан: «А кандай кеп?» дейт.
«Айта турган деле кеп эмес, дөөдүрөп жатат да. Жолдо келе жатып, «бизден
мурун шаарга кеткен из төөнүн изи экен деп койду. Дагы бир аз жол жүрүп келип:
«Төөнүн сол көзү сокур экен, үстүнө мингени кош бойлуу аял экен, ээрчиткен
сары ити бар экен, бир жагына таруу, бир жагына буудай жүктөп алыптыр» деди.
Мен ишенген жокмун. Шаарга жакындаганда: «Далилдесем болот эле, шашып
баратам» деп жөнөп кетти» деди. Кан арыдан бери эки жигитти чаптырып,
жолоочунун таптырып келди да: «Кечээ эмне дедиң, аны кайдан билдиң?» деди.
Анда тиги киши: «Мунун билүү оңой эле иш, бизден мурун кеткен төө экенин
изинен билдим, сокур экендигин чөп жешинен билдим, анткени сол тарабындагы чөптү сыдырып жеп отуруптур, оң жагына тийбептир, аял жерге түшүп заара ушатып, боортоктоп төөгө араң минген экен, андан кош бойлуу экендигин билдим, жумшак кумда сайылган из бар, сары жүн түшүп калыптыр, андан куйругу чолок сары ити бар экендигин билдим, жолдун бир жагына таруу, бир жагына буудай чачылыптыр, андан бир жагына таруу, бир жагына буудай артынган экен деп ойлодум. Таксыр каным, аялды издеп таптырып алып келиңиз, эгер айтканым калп болсо башымды алдыртыңыз» деди.
Аңгыча кандын жигиттери сол көзү сокур, төө минген, куйругу чолок сары ит
ээрчиткен кош бойлуу аялды алып келип калышты. Кан тиги кишинин
тапкычтыгына аябай таң калат.
Кан тулпарын сынатмакчы болуп жигиттерине алдыртып келет. Сынчы көрүп
туруп: «Уй эти, сөөгү тулпар экен» дейт. Кандын эми чындап ачуусу келип,
тулпарды таптаган кишини чакыртып: «Чыныңды айт, сынчынын айтканы
туурабы?» дейт. Анда саяпкер киши: «Каным, бул сынчынын айтканы чындык,
тулпар туулушу менен энеси өлүп кулунду уйга эмизгенибиз чын эле» дейт.
«Менин ата-тегимди билип бер?» дейт. Анда сынчы: «Сиз кулсуз, аялыңыз
кандын кызы» дейт. Кан каарданып: «Дөөдүрөбө, жети атамдан бери кан болсо, мен кайдан кул болмокчумун» дейт.
Кан «эми энемди чакыргыла» дейт. Анда энеси: «Балам өсөрүм калбай, өлөрүм
калган чагымда бир кишинин канына ортоктош болгум келбейт. Муну бир кудай, бир вазир, бир сенин энең, бир мен билчү элем. Вазир менен сенин энең эчак аркы дүйнөгө кетишти. Эми биздин сырыбыз дагы бир кишиге маалим болсо, кудайдын кудурети ушул экен, кулак салып ук, чынын айтып берейин. Сенин атаң жети аял алган экен, жетөөнөн тең бала көрбөй, сегизинчи кылып мени алат.
Бат эле менин боюма бүтүп, төрөр күнүм жакындаганда кан: «Чыр эткен баланын үнүн уга элек элем, жүрөгүм жарылып кетпесин, эркек төрөсө, сүйүнчү жибергиле, кыз төрөсө, көзүмө көрүнбөсүн» деп, кырк жигити менен ууга чыгып кетти. Айлам кетип, күнү-түнү ыйладым, чымындай жандан күдөр үзүп жакшы көргөн вазир менен акылдаштым. Вазир мени эч кимге көрсөтпөстөн, сарайга алып келип камап койду. Мен кыз төрөдүм. Вазир болсо үч күнгө чейин эч кимге билдирбей, чар тараптан эркек төрөгөн аялды издеп жүрүп, үч күн дегенде сени таап алып келди. Мен сарайда кызымды сага айырбаш кылып, кедейдин аялына дүр-дүйнө берип узаттым. Кийин өз каным алыстап кетпесин деп кызымды сага үйлөнттүм» дейт. Муну угуп, кан сынчыга ыраазы болуп, ат мингизип, тон кийгизип узаткан экен.