КЕМПИРДИН ЖЕТИ БАЛАСЫ


Өткөн заманда бир бечара кемпирдин жети уулу бар экен. Балдары жетөө
жети түрдүү өнөр билиптир. Энеси эң мыкты жаа жасатып аны кимисине берерин билбей: «Балдарым, баарың өнөрүңөрдү айткыла, кимиңдин өнөрүң артык болсо, ошонуңа берейин» деди. Балдары өздөрүнүн билген өнөрүн айта башташты.
Эң чоңу: «Эне, алпкара куш асманда торгойдой болуп көрүнүп калганга чейин
бийик учса да ыргыта атамын» деди. Экинчи баласы: «Энеке, мен жети жыл мурун кеткен кумурсканын изин билемин» деди. Үчүнчү баласы: «Мен эки дүнүйөнү алаканга салып койгондой көрүп турам» деди. Төртүнчү баласы: «Мен ачка болгон жерде бардан жок кылып, канча адам болсо тойгузууга жараймын» деди.
Бешинчи баласы: «Мен дарыя-деңиздерден көз ачып жумгуча кеме жасап
өтөмүн» деди. Алтынчы баласы: «Мен дарыя-деңиздерден чуркасам, таманымдан, чаң чыгат» деди. Жетинчиси: «Жоо жакындап кирип келгенде кара жер жарыл десем жарылып, түбүнө түшүп, өзүм сүйгөн жерден чыгып, душманымдан кутуламын» деди.
Энеси балдарынын өнөрлөрүн уккандан соң кимисинин өнөрү артык экенин
биле албады. Ошондо балдардын колуна жасаган жаасын берип: «Балдарым,
мына муну алып барып, Болбос канга өнөрүңөрдү айткыла, кимиңердин
өнөрүңөр артык болсо, ошонуңа берсин» деп, балдарын Болбос канга жиберди.
Кемпирдин жети баласы Болбос кандын шаарына келсе, шаардын ичи
кыйкырык, чуу, калайман болуп дүрбөп жатыптыр. Булар таң калышып: «Эмне болду, шаарыңарга жоо тийдиби? » деп бир абышкадан сурашты. Анда абышка: «Ботом түндө эл жатарда кандын жалгыз кызы жок, кайда кеткени белгисиз, эми кан кызымды таап бергиле же болбосо баарыңдын башыңды аламын деп чаң салып жатат, балдарым» деди.
Жети баатыр кеңешип, кандын кызын таап бермек болушту. «Айтса айтпаса
төгүнбү, жүргүлө» дешип бара жатып: «Ой биз олуя болбосок, кайдан табабыз»
деди бирөө. «Жинди го, бая энем өнөр сураганда жети жыл мурун кеткен
кумурсканын изин билемин дебедиң беле, кайда кетиптир?» деди. Жети жыл
кеткен кумурсканын изин билчү баатыр ары-бери карап: «Асман менен
кетиптир» деди. Анда бирөө туруп: «Энем өнөр сураганда эки дүйнөнү
алаканымдагыдай билемин дебедиң беле, билбейсиңби?» деди дагы бирөөнө. Бул баатыр ары-бери карап, алаканын ачып-жуумп туруп: «Тойбос кан деген кандын алп кара кушу алып учуп бара жатат» деди. Алар кызды куткарып алууга жүрүп кетишти. Бара жатып бир чоң дарыяга капталып калды. Бир жагынан курсактары да ачып, балдардын көңүлдөрүнө кайгы түштү. «Эми дарыядан кантип өтөбүз?
Анын үстүнө ачка кайда барабыз?» деп турушканда, алардын бирөө: «Ой,
жиндилер, энем өнөр сураганда бардан-жоктон тамак таап, канчалык адамдарды тойгузам дебедиң беле, кана батыраак тамак тапчы?» деди.
Бул баатыр асманды карап, алаканын жайып койду эле, эки кой маарап түшүп
келди. Анын артынан көп токоч түштү. Булар кубанып, токочторун жеп, койлорун союп жатканда, «дарыя, деңиздерден көз ачып жумганча кеме жасап өтөм» дегени эт бышкыча эле бир чоң кемени жасап даярдап койду. Баарысы кубанып кемеге түшүп алып, дарыянын үстү менен жүрүп кетишти. Балдар күн-түн жүрүп отурушуп Тойбос кандын шаарына келди. Көрсө, Тойбос кан, Болбос кандын кызын түшүндө көрүп, ага ашык болгонунан алпкара кушка алдырган экен. Жети баатыр барып жеткен убакта Болбос кандын кызы кырк кыз менен сууга түшкөнү келе жатыптыр. Баягы балдардын «дарыянын үстүнөн чуркасам таманымдан чаң чыгат» дегени көл үстү менен барып Болбос кандын кызын, Тойбос кандын кызына кошуп, көтөрүп келип, кемеге салды.
Кыздарды алып кеткенин Тойбос кан угуп, алпкара кушту жиберди. Алпкара
куш асмандан торгойдой болуп көтөрүлгөндө баягы «Алпкара куш асманда
торгойдой болуп көрүнсө да атып түшүрөм» дегени атып жиберсе, алпкара куш буту сынып, Тойбос кандын эшигинин астына барып түштү. Балдар кыздарды алып жүрүп кетишти.
Тойбос кан муну көрөр замат кеме менен көп аскер жиберип куудурду. Бул
убакта баягы «Кара жер жарыл десем жарылып кетет» деп айтканы тебетейин
жерге кое коюп: «Кара жер жарыл» дегенде жер жарылып кетти. Балдар жердин түбүнө түшүп кетишти. Арт жагынан жете келген боз атчан аскер башчысы балдар менен кошо жер алдына түшүп кетти. Аскерлер кайра тартып, Тойбос канга көргөндөрүнүн баарын айтышты: «Таксыр, каным, кыздарды алып качкан адам эмес, азирейил экен, адам болсо дайранын үстүнөн чуркаганда кантип таманынан чаң чыксын, тоодой болгон алпкара куш торгойдой болуп калганча бийик учканда кантип ыргыта атсын, адам баласы кантип бүтүн жерди жарылтып кирип кетсин? Азирейилдер менен бирге биздин эң баатыр аскер башчыбыз өзүнүн ак боз аты менен кошо жерге кирип кетти» дешти.
Тойбос кан мындай сөздөрдү угуп, экинчи бирөөнүн кызына ач көздүк
кылбаска ант берип, өзүнүн кызынын үчүлүк, жетилик ашын берип, экинчи кыз ала качпаска кудайга тобо кылып жатып калды. Жети баатыр Болбос кандын коломтосунан чыгып келе жатса, шаардагы элдер коркуп: «Бая күнү Болбос кандын өзүн жутканы келе жатат ушинтип баарыбызды кырып түгөтөт экен» дешип, бүт бойдон тоого чыга качышты. Жети баатыр жер үстүнө чыкса, адам деген немеден таптакыр эчтеке жок, артынан кууп келген боз атчан аскер башчыны босогого байлап, эки кызды окшоштуруп, төргө олтургузуп бир койду союп казанга салып, отту жагып жатканда, үйүнөн чыккан түтүндү көрүп: «Ким барып көрүп келет?» деп кан жар салды. Эч адам чыкпаган соң кан: «Өлсө кунсуз, сатса пулсуз» деп ата-энеси өлгөн бир жетим баланы барып келүүгө буюрду. Бала: «Барбасам башымды алат го» деп, коркконунан айласыз макул болуп келип караса, баягы кемпирдин жети баласы этти салып, отту жагып жатышат, төрдө эки кыз ойноп олтурат, улагада бир жигит байланып турат. Буларды көрөрү менен кубанып, Болбос канга келип сүйүнчүлөдү. Болбос кан көп ишенбестен, «дагы ким барып билип келет?» деп жар чакырды.
Анда бирөө: «Уруксат бериңиз, мен барып билип келейин» деди. Ал киши:
«Баланын айтканы ырас экен, каным, сүйүнчү? Бир кызыңыз эки кыз болуп
келиптир» деп, кандын үйүнөн чыкпай жатып эле бакырды. Болбос кан
эли-журту менен келип, кызына учурашты. Жети баланын кутказгандыгын кыз атасына түшүндүрдү. Жети бала өзүлөрүнүн өнөрлөрүн айткандан кийин, Болбос
кан тактысынан түшүп, кандыгын жети балага берди. Өзүнүн кызы менен Тойбос кандын кызын эки улуусуна берип, калган бешөөнө бүт элден тандатып жүрүп беш кыз алып берди.
Балдар үйлүү-жайлуу болуп, карыган энесин алдырып туруп калышты. Бирок,
«булардын ичинен эң кыйын өнөрлүүсү ким?» деп ошол убактан ушул убакка
чейин Болбос кандын башы катып жүрөт экен.

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *

двенадцать + 19 =