Абышка менен доо
Илгери бир абышка кемпири менен жашачу экен. Ал балык кармап, ошону менен кун откорчу. Бирок чал ушунчалык алсыз болгондуктан, жадакалса түлкү да аны жон койбой: анын кармаган балыгынын жарымын тартып алчу.
Бир жолу абышка кундогудой балык кармап отурса, ага бир доо келет.
– Сен кимсин, кандай немесин? — деп сурайт карыя.
Доо ким экенин айтып, карыяны күчүн сынап көрүүгө күрөшкө чакырат.
Эгер карыя доодон күчтүүрөөк болуп чыкса, анда доо абышкага ат башындай алтын, кочкор башындай күмүш бермей болду.
.«Мушташуунун кереги жок, — деди карыя, — урушканда бири-бирибиздин кийимибизди айрып алабыз.
Абышка күчтү башкача жол менен сынап көрүүнү сунуштады.
Доо макул болду.
Алар токойго барышат. Чал доого мындай дейт:
— Кел, бак-дарактарды жулуп алалы! Кана сенин кучунду көрөлү, сен аны жула аласыңбы?
Доо бак-дарактарды тартып жула баштады, бардыгын жулуп бутуп, бир эле чоң дарак калат.
-Болуптур, кана эми муну сууруп алчы,- дейт чал.
Дөө канча аракет кылса да, сууруп чыга албады. Анан доо чалга кайрылып:
-Эгер сен бул дарактын тамырын жулуп алсаң, анда сен менден күчтүүсүң.
Чал чон даракка жакындап келип, жер устуно чыгып калган тамырын кармалай баштады.
-Сен эмне кылып жатасың? – деп сурады доо.
-Мен бул токойдун тамыры жерге тереңдеп кеткенби деп издеп жатам”, – деп жооп берди абышка.
Абышка дарактын сыртка чыгып калган тамырын сыйпалап, тегерегин казып:
-Бул дарактын тамыры жердин жети катмарына кетиптир. Көптөгөн жаныбарлар жана курт-кумурскалар тамырга жакын жашайт. Мен бул даракты тартсам, анда ар кимдин тынчын алып коем. Ал эми бул дарак кулап калса, анда Күндун да, Айдын да көзун оюп алат. Айдын көзүн оюп алса, анда түн караңгы болот – жер бетинде уурулук күчөйт, Күндүн көзүн оюп кетсе, түбөлүк караңгылык келет.
Алп чалдын сөзүн угуп, түндөр айсыз болуп, күндүн нуру өчсө жакшы эмес дейт.
-Андан коро күчүбүздү башкача сынайлы, – дейт абышка. Кимибиз таштан суу чыгара алабыз?
Доо макул болот. Анан чал билинбей бир колуна жумуртка менен ташты алып, болгон күчү менен кысып алды. Жумуртка эзилип, дөө таштан суу агып жатат деп ойлоду.
Анан доо таш алып, сыга баштады, бирок канчалык сыкпасын бир тамчы да суу чыкпайт.
– Эми, – дейт абышка, – жердин ичеги-карынын ким сыгып чыгарат?
Чалдын уйундо союлган койдун ичегилери бар болчу. Ал аны алып, жерге көмүп салат.
Мына жердин карыны деп, доону ошол жерге алып келет. Абышка баягы белгилеп койгон жерди тебелеп, ичеги-карындарын сууруп алат.
Дөө айран-таң калды, ал мындай күчтү эч качан көргөн эмес. Анан өзү буту менен жерди жанчып кирди, бирок канчалык жерди астын-усту кылса да, эч кандай ичеги чыкпай коет. Ошентип, карыя өзүнөн күчтүү экенин моюнга алууга аргасыз болду.
Карыяга аттын башындагыдай алтын, кочкордун башындагыдай күмүш берет. Абышка алтын-күмүштөрүн которуп алып кете албасын билип, дагы бир айла менен:
-Алтын-күмүштөрдү үйгө өзүм алып келсем, балким, мени уурдадын деп айтышат. Мага бул алтын-күмүшунду үйгө барганда бер,-дейт.
Доо макул болуп, боз үйгө келишет.
Абышка кемпирине:
-Тур кемпир, уйго мейман келди, эт бышырып кел.
– Эмне деп жатасың, – деди кемпир, – бизде эч нерсе жок экенин өзүң билесиң.
-Кантип эч нерсе жок,- абышка таң калымыш болуп.
-Ой казанга кечээги доонун башын, ага кошуп мурунку доонун төшүн сал. Ал да жетишсиз болсо, бул доонун баарын сал,-дейт.
Бул сөздү уккан доо чочуп кетип, алтын-күмүшун ыргытып, боз үйдөн чуркап чыга качты.
Чуркап баратса, алдынан түлкү чыгат.
-Сен эмне, мынча кимден качып келе жатасың? – деп сурайт түлкү доодон.
Ал кемпир менен абышка доодон тамак жасагысы келгенин айтты.
Түлкү күлүп: абышканын балыгынын жарымын тартып алып атсам, чалда кайдагы күч бар экен.
Алп түлкүгө ишенген жок. Ошондо түлкү ага:
-Сен мага ишенбесең, кеттик! Мен сага көрсөтөм. Менден артта калбаш үчүн куйругумду карма.
Доо макул болду. Түлкүнүн куйругун кармап, чалга жөнөштү.
Кемпир алардын келе жатканын көрүп:
-Ой, абышка, бизге акыр заман келди! Түлкү доону биздин боз үйгө жетеле келетат. Эмне кылуу керек?
-Эч нерсе эмес,-дейт абышка, -бир нерсе ойлоп табабыз.
Абышка боз үйдөн чыгып, катуу кыйкырат:
-Эх! Сен, түлкү, биринчи карызынды доо менен төлөдүң эле, эми доону алып келдиңби! Жакшы!..
Чал доону коздой чуркады. Ал чочуп кетип, түлкүнүн куйругунан кармап, абышкадан коргонуп, аны ары-бери ыргыта баштады. Түлкүнүн башы жулунуп, соогу сопот болду. Доо болсо, абышкадан коркуп, артын карабай качып кетти. Ошентип, абышка-кемпир эч кимге кор болбой, жыргап-куунап жашап калышат экен.
